Đâm trâu cúng tạ, mừng đổi mới

 

Trang trí cây nêu, chuẩn bị cho lễ cúng

            Người Ê Đê M'DHour  có nhiều nét văn hóa truyền thống đặc sắc thông qua các hoạt động lễ hội như: Lễ cầu mưa, Lễ mừng lúa mới, Lễ mừng tuổi... trong đó phải kể đến Lễ đâm trâu. Khát vọng về cuộc sống ấm no, an lành thể hiện rõ nét trong lễ hội này. Trong khuôn khổ bài viết, chúng tôi xin giới thiệu Lễ đâm trâu của đồng bào Ê Đê M'DHour được tổ chức trong khuôn khổ dòng họ tại Buôn Ken, xã EaBá, huyện Sông Hinh.

            Mí Thông (buôn Ken, xã EaBá) là một chiến sỹ cách mạng, trong kháng chiến chống Mỹ, bà đã nhiều lần trực tiếp tham gia chiến đấu. Thân gái dặm trường, gia đình bà không khỏi lo lắng, ngày đêm cầu mong thần linh che trở cho bà và các đồng đội, sớm đến ngày giải phóng để được đoàn tụ với anh em họ hàng, cùng đâm trâu cúng tạ, ăn mừng.

Chiêng 3, trống đôi và múa My-A xoay quanh cột trâu

             Nhưng do cuộc sống còn nhiều khó khăn, phải đến hôm nay, khi trâu bò đã thành bầy đàn, lúa gạo chất đầy kho, họ mới có điều kiện thực hiện lời hứa đó. Chọn một ngày đẹp trời giữa tháng 8/2010, Ma Thông (chồng của Mí Thông) chặt một nhánh cây gạo to bằng bắp đùi chôn ở trước cửa nhà, cột một con trâu sừng dài hai gang tay, mời hết bà con xóm giềng, họ hàng gần xa, tập trung đến cúng tạ ơn các vị thần linh đã phù hộ, độ trì, ban cho họ sự may mắn, sức khỏe, con cháu đầy đàn, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

            Cũng như đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, vật dụng chủ yếu trong Lễ Đâm trâu là cây nêu được chôn vững chắc trên khoảng đất trống. Chính giữa là 1 trụ lớn bằng cành cây gạo, 4 trụ nhỏ chôn xung quanh được giằng néo với trụ giữa bằng dây mây, tạo nên thế vững chắc cho cây nêu. Trên các trụ này được trang trí bằng những màu sắc đặc trưng của người Tây nguyên đó là màu đỏ của tiết động vật và màu đen của tro bếp, ngoài ra còn có 4 cần nêu hướng về 4 phía, trên đó trang trí các tua, hoa văn và nhiều màu khác nhau. Ma Thông cho hay: Cây nêu trong Lễ Đâm trâu được coi là cầu nối giữa trời và đất, giữa con người và thế giới tâm linh. 

Ma Thông đâm hờ về con trâu cúng 3 cái để làm phép

             Khi trâu đã được buộc chắc chắn vào cây nêu, mọi người già trẻ, gái trai trong dòng họ cùng nắm vào dây buộc trâu, Ma Thông (người đứng đầu dòng họ) và thầy cúng đọc lời cúng ngụ ý mời các thần linh bốn phương về đây chứng kiến, đón nhận. Ngoài lễ vật là con trâu, gia chủ cúng thêm 1 gà, 1 heo nhỏ thể hiện sự sung túc của gia đình. Sau khi cúng, tất cả mọi người trong dòng họ cùng đánh trống, nhảy múa xung quanh nhà 3 vòng và xung quanh cột (cây nêu) 7 vòng, đây là hoạt động mở màn cho phần hội kéo dài thâu đêm suốt sáng.

            Đỉnh cao của lễ hội là lúc đâm trâu, Ma Thông cầm con dao nhọn đâm hờ về phía con trâu 3 cái sau đó đưa cho 1 thanh niên khỏe mạnh, nhanh nhẹn, mũi dao đâm trúng huyệt, trâu gã gục, đám thanh niên trai tráng hò reo khênh đi mổ thịt. Cùng lúc đó, 7 ché rượu lớn được cột giữa nhà để cúng mừng sức khỏe (thường gọi là cúng nhà). Đầu trâu được đặt cúng tại cây nêu, phần còn lại mời bà con buôn làng cùng ăn, cuộc vui bên cạnh cây nêu cùng những ché rượu cần cho đến ngày hôm sau. Lễ đâm trâu của người Ê Đê M'DHour kéo dài trong 3 ngày: Ngày thứ nhất làm cây nêu, cột trâu, ngày thứ 2: đâm trâu, cúng nhà; ngày cuối cùng đãi khách và chia tay giã bạn.

            Già làng Ma Thông cho cho biết: Từ xa xưa, đâm trâu là lễ tế thần quan trọng nhất trong tất cả các buổi lễ tế của người Tây Nguyên. Lễ còn được tổ chức vào các dịp như mừng chiến thắng; tạ lễ; cầu an; khánh thành nhà rông của buôn làng… thể hiện niềm kiêu hãnh, tự tin của cộng đồng và nhằm xua đuổi tà thần đến quấy nhiễu dân làng. Đồng thời qua đó thể hiện ước vọng cuộc sống bình an, sung túc luôn đến với mọi người, mọi nhà, và đây cũng là dịp để mỗi người đến chung vui, thăm hỏi, chúc tụng về sức khỏe, về công việc làm ăn mình. Ma Thông cho biết thêm: Lễ đâm trâu của người Ê Đê M'DHour có nhiều điểm khác với các dân tộc thiểu số ở Tây nguyên trong việc làm và trang trí cây nêu. Đáng chú ý trong phần hội của Lễ đâm trâu, người Ê Đê M'DHour đặc biệt không sử dụng cồng chiêng-a ráp mà chỉ đánh chiêng 3, trống đôi và nhảy điệu múa "My- A".

            Ông Hoàng Ngọc Thục, Giám đốc Trung tâm VH-TT huyện Sông Hinh cho hay: Lễ đâm trâu của người Ê Đê M'DHour có từ xa xưa, nhưng do nhiều điều kiện khác nhau, từ sau chiến tranh đến nay, trên địa bàn huyện Sông Hinh chưa có một gia đình, dòng họ, hay một buôn làng nào tổ chức Lễ đâm trâu theo phong tục của người Ê Đê M'DHour. Những giới trẻ hầu như chưa biết nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình, còn các già làng, trưởng bản chỉ còn nhớ trong ký ức và đang bị mai một dần.

           

                                                                      Văn Thùy